مروری بر مدل‌های گوناگون طراحی و تدوین برنامه درسی دانشگاهی در آموزش عالی: ارائه مدلی پیشنهادی برای آموزش عالی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و مدیر گروه نوآوری های آموزشی و درسی.

2 استادیار دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مدل­های تدوین برنامه درسی دانشگاهی به منظور ارائه مدل متناسب با بافت آموزش عالی ایران است. روش پژوهش از نوع مرور شبه سیستماتیک بود که تعداد 41 مقاله با کلیدواژه‌های الگوی برنامه درسی و تدوین برنامه درسی دانشگاهی از منابع علمی فارسی و انگلیسی جمع‏آوری و 18 مقاله (11 مقاله در سوال اول و 7 مقاله در سوال دوم) با توجه به شاخص طراحی برنامه درسی در بافت آموزش عالی انتخاب شدند. مقالات با روش قضاوت متخصصان و با استفاده از روش تحلیل مضمون ولکات تحلیل شده است. نتایج مرور شبه‌نظام‌مند نشان داد که مدل­ها بر اساس نوع طراحی به دو دسته مبتنی بر فرایند و مبتنی بر نتیجه تقسیم می­شوند، و طیفی از مضامین دیزاین کردن و یا چیدن عناصر در کنار یکدیگر، تصمیم‌گیری در مورد جایگاه عناصر برنامه، ساختار یا سازمان برنامه، الگوهای یادگیری و سازماندهی مواد، ساختاربندی مدون برنامه‌های درسی، فرایند تدوین برنامه دانشگاهی، طرح آکادمیک در اکثر مستندات مورد تأکید بوده است. همچنین عناصر مورد توافق شامل اهداف و مقاصد، محتوا یا موضوعات درسی، فعالیت­ها و تجربیات یادگیری، روش تدریس، اجراء و ارزشیابی بود. نتیجه‌گیری کلی این است که طراحی برنامه درسی بدون توجه به ماموریت‌های دانشگاه، بافت و زمینه‌ای که دانشگاه در آن قرار دارد، ذی‌نفعان و عناصر اصلی برنامه درسی غیر ممکن است. مدل نهایی پیشنهادی پژوهش این موارد را پوشش داده است. 

کلیدواژه‌ها


آیتی، محسن و سیرجانی، سیما (1389). بهبود کیفیت برنامه‏های درسی با بهره‏گیری از مدیریت دانش در آموزش عالی. مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، 2، (1)، 172-153.
افضل نیا, محمد رضا, اشکوه, حسین, کلوی, آیلار. (1389). بررسی جایگاه آموزش رسمی، غیر رسمی و یادگیری مادام‌العمر در عصر ناپایداری اطلاعات. فصلنامه آموزش مهندسی ایران, 12(45), 57-68.
انتظاری، یعقوب (1389). شصت سال آموزش عالی، تحقیقات و فناوری در ایران. تهران: انتشارات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
باقری، امین و همکاران. (1392). شایستگی های شغلی دانش آموختگان دانشگاه اسالمی. فصلنامه دانشگاه اسلامی. شماره،
بازدار، مرتضی؛ فتحی‏واجارگاه، کوروش؛ عارفی، محبوبه و فراستخواه، مقصود (1399). برنامه درسی زیرزمینی در حوزه قومیت در نظام آموزشی ایران. نظریه و عمل در برنامه درسی، زیر چاپ
بهجتی، اردکانی، فاطمه؛ یارمحمدیان، محمدحسین؛ فروغی، احمدعلی و فتحی‏واجارگاه، کوروش (1391). مطالعه تطبیقی بین المللی کردن برنامه های درسی آموزش عالی در چند کشور جهان. پژوهش در برنامه‏ریزی درسی، 9، (33)، 92-80.
بهرام‏بیگی، مهری (1391). ویژگیهای مطلوب در تدوین سرفصل درسی دانشگاهی با نقد بر سرفصلهای درسی رشته زبان فرانسه. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 16، (25)، 58-44.
بینش، مرتضی؛ بختیاری، منصوره؛ نوید بخش، سیما (1395). بررسی برنامه درسی دانشگاهی، تصمیم گیرندگان و عوامل موثر بر آن، فصلنامه مطالعات مدیریت و حسابداری، 2، (3)،  1-164.
ترک‏زاده، جعفر؛ مرزوقی، رحمت‏اله؛ محمدی، مهدی؛ سلیمی، قاسم و کشاروزی، فهیمه (1395). تدوین چارچوب ارزشیابی اثربخشی برنامه های درسی آموزش عالی بر اساس رویکرد راهبردی. پژوهش‏های برنامه درسی، 6، (2)، 64-41.
حسینی‏لرگانی، مریم؛ فتحی‏واجارگاه، کوروش (1397). مفهوم سازی برنامه درسی زائد در نظام آموزش عالی ایران. پزوهش در برنامه‏ریزی درسی، 15، (30)، 27-1.
خاقانی‏زاده، مرتضی و فتحی‏واجارگاه، کوروش (1387). الگوهای برنامه درسی دانشگاهی. راهبردهای اموزش در علوم پزشکی، 1، (2)، 19-11.
خسروی، محبوبه؛ آرمان، مانی (1394). مدلی برای پیاده سازی نوآوری در برنامه‏ی درسی نظام آموزش عالی، نوآوری و ارزش آفرینی، 7 ، 65-84.
خسروی، محبوبه (1396). تحلیل نقش دانشگاه پژوهی در برنامه درسی آموزش عالی از دیگاه متخصصان برنامه درسی. فصلنامه اندازه‏گیری تربیتی، 7، (27)، 146-121.
خسروی، محبوبه؛ فتحی‏واجارگاه، کوروش؛ ملکی؛ حسن و نوروزی، داریوش (1392). واکاوی پذیرش نوآوری‏های برنامه درسی در نظام آموزش عالی (مورد مطالعه: آئین‏نامه بازنگری برنامه درسی دانشگاه‏های ایران). فصلنامه روانشناسی تربیتی، 9، (27)، 168-136.
دیباواجاری، طلعت؛ یمینی دوزی سرخابی، محمد؛ عارفی، محبوبه؛ فردانش، هاشم (1390). مفهوم پردازی الگوهای برنامه ریزی درسی آموزش عالی (تجربیات و دستاوردها)، پژوهش در برنامه ریزی درسی، 8 (2، 30)، 48-62.
رحمان‌پور، محمد و میرشاه‌جعفری، سید ابراهیم (1395). آسیب های تربیت دینی و ارائه راهکارهای مناسب از دیدگاه صاحبنظران با رویکرد برنامه ریزی درسی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 24، شماره 32، 52-31.
سلیمی، جمال، عزیزی، نعمت‏اله و علیمحمدی، بهروز (1394). بررسی موانع و راهکارهای بین‏المللی شدن برنامه‏های درسی آموزشش عالی فنی و مهندسی. مطالعات برنامه‏ریزی آموزشی، 4، (7)، 91-56.
شرفی، محمد؛ عباسپور، عباس (1394). شناسایی قابلیت­های اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاه­ها بر اساس نظریه بنیاد، دو فصلنامه نوآوری و ارزش آفرینی، 3 (7)، 33-48.
شفیعی، مسعود؛ رحمان پوری، محمد؛ بهادری، مرتضی (1391). بررسی موانع و راهکارهای ارتباط صنعت و دانشگاه (مورد مطالعه: شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ)، فصلنامه نوآوری و ارزش‌آفرینی، 1، 1-14.
صفایی‏موحد، سعید و باوفا، داوود (1392). عوامل شکل‌دهنده برنامه‌ درسی پنهان در آموزش عالی ایران: یک مردم نگاری خودنگاشت. مطالعات برنامه‏ درسی آموزش عالی، 3، (7)، 53-30.
عباباف، زهره و پاینار، ویلیام (1398). تاملی بر فهم برنامه درسی و پداگوژی از نگاه مدرسان : مطالعه موردی دپارتمان برنامه درسی و پداگوژی دانشگاه بریتیش کلمبیا. مطالعات برنامه درسی اموزش عالی، 20، 84-57
عبدالوهایی، مرضیه؛ رومیانی، یونس؛ ظریف، سکینه (1392). بررسی مهارت­های اساسی دانشجویان در عصر جهانی شدن، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، 70، 51-74.
فائض، علی؛ شهابی، علی (1389). ارزیابی و اولویت بندی موانع ارتباط دانشگاه و صنعت: (مطالعه موردی شهرستان سمنان)، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 12، 97-124.
فتحی واجارگاه، کوروش (1395). اصول و مبانی برنامه ریزی درسی. تهران: انتشارات علم استادان
فتحی واجارگاه، کوروش (1390) برنامه درسی به سوی هویت های جدید، نشر آییژ.
فتحی‌واجارگاه، کورش (1390). طراحی و اعتبار بخشی الگوی اصلاح و بازنگری برنامه های درسی علوم انسانی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ایران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی(طرح پژوهشی).
فتحی واجارگاه، کوروش. ( 1386). برنامه درسی به سوی هویت های جدید، نشر آییژ، زمستان 1386.
فتحی واجارگاه، کورش(1392)، فنون تدریس موثر، انتشارات آییژ، چاپ اول.
حسینی لرگانی، سیده مریم؛ توفیقی، جعفر؛ ابراهیم‌آبادی، فرهاد (1399). طراحی برنامه درسی در آموزش عالی: از نظریه تا عمل، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
کریمی، صدیقه؛ نصر، احمدرضا؛ شریف، مصطفی (1392). الزامات و چالش­های برنامه درسی آموزشی عالی با رویکرد جامعه یادگیری، دوفصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزشی عالی، 4 (8)، 89-126.
کیایی، مهدی؛ موسی‏پور، نعمت‏اله؛ فتحی‏واجارگاه، کوروش؛ خراسانی، اباصلت (1397). سیر تحول برنامه های درسی در نظام آموزش عالی ایران. اندیشه‏های نوین تربیتی، 14،(2)، 76-41.
محمدی، مهدی؛ مرزوقی، رحمت اله؛ ترک زاده، جعفر؛ سلیمی، قاسم؛ حدادنیا، سیروس (1395). برنامه درسی آموزش عالی مبتنی بر رویکرد آموزش مادام العمر-رویکرد کیفی، دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، 7 (13): 37-77.
مرتضوی، سعید (1383). ارتباط دانشگاه / صنعت: ضرورت گریزناپذیر، ، مطالعات تربیتی و روان شناسی، 5، (1)، 95-118.
مهرمحمدی، محمود. (1367). "جایگاه تحقیق در آموزش و پرورش" تعلیم و تربیت، 15 و 16، 7 – 9.
ملکی، حسن و سلیمی، جمال (1389). از نظام دیسیپلینی تا رویکرد بین رشته‏ای در برنامه درسی آموزش عالی. مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، 1 (1): 98-65.
مومنی‏مهموئی، حسین، شریعمداری، علی و نادری، عزت‏اله (1387). برنامه درسی مبتنی بر شایستگی، پژوهشنامه تربیتی، 5، (17)، 156-129.
نلسون، آنابل (1385). طراحی برنامه درسی. (ترجمه یوسف رضاپور، 1385)، تهران: انتشارات سمت.
واجاری، طلعت دیبا؛ یمنی دوزی سرخابی، محمد؛ عارفی، محبوبه؛ فردانش، هاشم (1390). مفهوم پردازی الگوهای برنامه ریزی درسی آموزش عالی (تجربیات و دستاوردها)، پژوهش در برنامه ریزی درسی، 8 (2، 30): 48-62.
هجرتی، منیرالسادات (1395). نگاهی گذرا بر نظام اموزش عالی و برخی چالش‏های آن. کنگره ملی اموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
یادگارزاده، غلامرضا؛ فتحی واجارگاه، کوروش؛ مهرمحمدی، مجمود؛ عارفی، محبوبه (1393). طراحی و تدوین وظایف و تکالیف شغلی متخصصان برنامه درسی آموزش عالی، پژوهش در نظام­های آموزشی، 8 (26): 1-45.
یادگارزاده، غلامرضا و مهرمحمدی، محمود (1388). تحلیل فرایند برنامه‌ریزی درسی دانشگاهی در ایران با استفاده از مدل دکر واکر، نامه آموزش عالی، 8: 150-127.
Akker,van den. Jan (2003). Curriculum Perspectives: an Introduction, In: Curriculum landscape and trends. edited by J. van den Akker, W. Kuiper & U. Hameyer (Eds.), Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Annala, J., Lindén, J., & Mäkinen, M. (2015). Curriculum in higher education research. In Researching higher education (pp. 171-189). Routledge.‏
Andrade, M. S. (2018). A responsive higher education curriculum: Change and disruptive innovation. In Innovations in Higher Education-Cases on Transforming and Advancing Practice. IntechOpen.‏
Applebee, A. N. (1996). Curriculum as conversation: Transforming traditions of teaching and learning. University of Chicago Press.‏
Ancuceanu, R., Dinu, M., Hovaneţ, M. V., Anghel, A. I., Popescu, C. V., & Negreş, S. (2015). A survey of plant iron content—a semi-systematic review. Nutrients, 7(12), 10320-10351.‏
Barnett, R., & Coate, K. (2005). Engaging the Curriculum in Higher Education, SRHE.
Beauchamp, G. A. (1968). Curriculum theory. the University of Michigan: Kagg Press.
Biggs, J. B. (2011). Teaching for quality learning at university: What the student does. McGraw-Hill Education (UK).‏
Bovill, C., & Bulley, C. J. (2011). A model of active student participation in curriculum design: exploring desirability and possibility.‏
Birkelund, C. H. (2019). Rare disease thresholds-An analysis of different definitions, laws and arguments (Master's thesis).‏
Burrell, A. R., Cavanagh, M., Young, S., & Carter, H. (2015). Team-based curriculum design as an agent of change. Teaching in Higher Education, 20(8), 753-766.
Cai, J., Youngblood, V. T., Khodyreva, E. A., & Khuziakhmetov, A. N. (2017). Higher education curricula designing on the basis of the regional labour market demands. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13(7), 2805-2819.‏
Carnell, B., & Fung, D. (Eds.). (2017). Developing the Higher Education Curriculum: Research-Based Education in Practice. UCL Press.‏
Chávez, A. F. (2011). Curriculum Development in Higher Education: Faculty-Driven Processes and Practices. The Review of Higher Education, 34(2), 337-339.‏
Christensen, C.M. & Eyring, H.J. (2011). The innovative university : changing the DNA of higher education from the inside out. US: Jossey-Bass, A wiley Imprint.
Cunningham, T., Gannon, J., Kavanagh, M., Greene, J., Reddy, L., & Whitson, L. (2007). Theories of Learning and Curriculum Design: Key Positionalities and Their Ralationships. Level 3, 5(1), 6.‏
Diamond, R.M. (1998) Designing and Assessing Courses and Curricula: A Practical Guide. San Fransisco: Jossey-Bass.
Dezure, D. (2002). Curriculum, Higher Education. In: Encyclopedia of Education, edited by James W. Guthrie, New York: MacMillan.
Ehlers, C., Wiesener, N., Teichgräber, U., & Guntinas-Lichius, O. (2019). Reformed conventional curriculum promoting the professional interest orientation of students of medicine: JENOS. GMS Journal for Medical Education, 36(5).‏
Fadeeva, Z. Mochizuki, Y. (2010). Universities As Important Actors For Shaping The Future Of The World Society In Terms Of Sustainable Development ―By Addressing Sustainability Through Their Major Functions Of Education, Research And Outreach‖ 250.
Fung, D. (2017). A connected curriculum for higher education (p. 182). Ucl Press.‏
Griffin, P., McGaw, B., & Care, E. (2012). Assessment and teaching of 21st century skills. Springer.
Guadarrama Olivera, L. (2013). Curriculum and Learning Design for Competencies/Outcomes Based Education: A Systemic View.‏
Herlo, D. (2015). NEW TRENDS IN CURRICULUM DESIGN PROCESS FOR HIGHER EDUCATION. Journal Plus Education, 13(2), 35-40.‏
Hicks, O. (2007, July). Curriculum in higher education in Australia–Hello. In Enhancing Higher Education, Theory and Scholarship, Proceedings of the 30th HERDSA Annual Conference [CD-ROM] (Vol. 8, No. 11).
Hixon, E. (2008). Team-based online course development: A case study of collaboration models. Online Journal of Distance Learning Administration11(4), 1-8.
Hussain, A., Dogar, A. H., Azeem, M., & Shakoor, A. (2011). Evaluation of curriculum development process. International Journal of Humanities and Social Science, 1(14), 263-271.‏
Jackson, D. (2014). Testing a model of undergraduate competence in employability skills and its implications for stakeholders. Journal of Education and Work, 27(2), 220- 242.
Kelting-Gibson, L. (2013). Analysis of 100 years of curriculum designs. International Journal of Instruction6(1).
Khan, M. A., & Law, L. S. (2015). An Integrative Approach to Curriculum Development in Higher Education in the USA: A Theoretical Framework. International Education Studies, 8(3), 66-76.‏
Klebansky, A., & Fraser, S. (2013). A strategic approach to curriculum design for information literacy in teacher education–Implementing an information literacy conceptual framework. Australian Journal of Teacher uEducation, 38(11), 103-125.‏
Klein, M. F. (Ed.). (1991). The politics of curriculum decision-making: Issues in centralizing the curriculum. SUNY Press.
Knight, S., Smith R., and Killen, C. (2014). Enhancing Curriculum Design with Technology. Technical Report. Joint Information Systems Committee (Jisc), United Kingdom.
Lunenburg, F.C. (2011). Key components of a curriculum plan: objectives, content, and learning experiences, schooling, 2(1), 1-4.
Macalister, J. (2010). Investigating teacher attitudes to extensive reading practices in higher education: Why isn’t everyone doing it?. Relc Journal41(1), 59-75.
Ministry of Education and Employment. (2012). A National Curriculum Framework for All.
Millear, P. M., Greenaway, R., & Schmidt, J. (2017). Using Curriculum Design Principles to Renew Teaching and Learning in Developmental Psychology. In Refereed papers from the 40th HERDSA Annual International Conference (pp. 250-260). Higher Education Research and Development Society of Australasia (HERDSA).‏
Oliva, P. F., & Gordon II, W. R. (2012). Developing the curriculum. Pearson Higher Ed.
Oliver, S. L., & Hyun, E. (2011). Comprehensive curriculum reform in higher education: Collaborative engagement of faculty and administrators. Journal of case studies in education, 2.‏
O'Neill, G. (2015). Curriculum design in higher education: Theory to practice.
Ornstein, A. C., & Hunkins, F. P. (2004). Curriculum-Foundations, Principles, and issues Foerth Edition.
Prideaux, D. (2003). Curriculum design. Bmj, 326(7383), 268-270.‏
Reushle, S., Antonio, A., & Keppell, M. (2014). Open Learning and Formal Credentialing in Higher Education: Curriculum Models and Institutional Policies. IGI Global. 701 East Chocolate Avenue Suite 200, Hershey, PA 17033.‏
Singh, S. K. (2008). Role of leadership in knowledge management: a study. Journal of knowledge management, 12(4), 3-15.
Snyder, H. (2019). Literature review as a research methodology: An overview and guidelines. Journal of Business Research, 104, 333-339.‏
Stark, J. S., & Lattuca, L. R. (1997). Shaping the college curriculum: Academic plans in action.
Stark, J. E. (1993). " Nicholas Jenson and the Rise of Venetian Publishing in Renaissance Europe" by Martin Lowry (Book Review). Libraries and Culture28(3), 343.
Style, E. (1988). Curriculum as window and mirror. Listening for all voices: Gender balancing the school curriculum, 6-12.‏
Stefani, L. (2008). Planning teaching and learning: Curriculum design and development. In A Handbook for Teaching and Learning in Higher Education (pp. 58-75). Routledge.‏
Thornton, S. J. (2009). Silence on gays and lesbians in social studies curriculum. The curriculum studies reader, 362-367.
Thomas, L. K., Harden-Thew, K., Delahunty, J., & Dean, B. A. (2016). Team-based curriculum design in creating continuing professional development for university teaching staff.‏
Thong, C. L., Yusmadi, Y. J., Rusli, A., & Nor Hayati, A. (2012). Applying capability maturity model to curriculum design: A case study at private institution of higher learning in Malaysia. In Proceedings of the World Congress
on Engineering (Vol. 2).‏
University College Dublin (2018). Curriculum Review and Enhancement Process Steering Committee Final Report. Ireland’s Global University.
Velayo, R. S., Oliva, J., & Blank, D. (2008). Using the internet: A call to internationalize the psychology curriculum. International Psychology Bulletin, 12(1), 22-26.
Veltri, N. F., Webb, H. W., Matveev, A. G., & Zapatero, E. G. (2011). Curriculum mapping as a tool for continuous improvement of IS curriculum. Journal of Information Systems Education, 22(1), 31.
Veness, D. (2010). As simple as possible”: the bones of curriculum design. Curriculum, technology & transformation for an unknown future. Proceedings ascilite Sydney, 1002-1006.‏
Warren, D. (2002). Curriculum design in a context of widening participation in higher education. Arts and Humanities in Higher Education, 1(1), 85-99.‏
Wolf, P. (2007). A model for facilitating curriculum development in higher education: A faculty‐driven, data‐informed, and educational developer–supported approach. New Directions for Teaching and Learning, 2007(112), 15-20.‏
Young, M. (1999). The curriculum as socially organised knowledge. Learning and knowledge, 56-70.
Yazdi, S. V. (2013). Effective employment: A basic objective for curriculum design in higher education. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development, 2(4), 28-43.