واکاوی آموزش فعال در دانشگاه: منظرها و چالش‌های موجود از نظر استادان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مشاوره و روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد علوم تربیتی دانشگاه تهران

چکیده

پژوهش حاضر، با هدف شناسایی منظرها و چالش‌های آموزش فعال در نگرش استادان دانشگاه اجرا گردید. این پژوهش  در رویکرد کیفی و  به روش مطالعه پدیدارشناسی انجام پذیرفت. مشارکت کنندگان در این پژوهش شامل 25 استاد دانشگاه تهران در دانشکده های علوم انسانی و اجتماعی  بودند که به روش انتخاب هدفمند و به واسطه فرم مشاهده آموزش و  انتخاب دانشجویان برگزیده شدند. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش مصاحبه کیفی و  از نوع مصاحبه با پرسش‌های باز و استاندارد شده بود و داده ها مطابق با رویکرد تحلیل تفسیری نظریه زمینه ای استراس و گلاسر تحلیل و طبقه بندی گردید. پس از تحلیل، تفسیر و طبقه بندی، مضامین حاصل از بیانات استادان هر دو گروه آموزش سنتی و فعال در دانشگاه ، شش مقوله حاصل آمد:  توصیف آموزش، نقش استاد در آموزش ، واکنش در برابر روشهای نوین، گرایش‌به روشهای نوین، چالش‌ها در برابر روشهای نوین و اصلاحات لازم برای ارتقاء آموزش؛ در بعد نگرش به آموزش فعال درحالیکه استادان آموزش فعال، بر تعامل میان استاد و دانشجو، متمرکز گردیدند،  استادان روش سنتی آموزش فعال را بر پایه نقش محوری استاد در کلاس درس توصیف می‌نمایند. در بعد گرایش به آموزش فعال استادان آموزش سنتی برای کاربرد روشهای فعال بر پیش‌آیند وجود دانشجویان با انگیزه و علاقه‌مند باور دارند و عدم آمادگی دانشجویان را  علت عدم علاقه نسبت به کاربرد این روش‌ها ذکر می‌کنند اما استادان آموزش فعال، ارزیابی بهتری از  تغییرات به وجود آمده در آموزش داشته و تعاملی و دوسویه تر شدن آموزش را به عنوان تغییر مطلوب آموزش به سوی فعال ساختن و درگیری بیشتر دانشجویان در فرایند آموزش مطرح می‌نمایند. در بعد  موانع موجود برای استفاده از آموزش فعال،  استادان آموزش سنتی بر معایب این نوع از آموزش تأکید نموده و آن را نیز بر اساس نقش محوری استاد و وظیفه اصلی او در اانتقال هر چه بیشتر محتوا بیان می‌کنند. درحالیکه استادان آموزش فعال چهار دسته چالش‌های مرتبط با استاد، سرفصل آموزشی، نظام ارزشیابی  و چالش مربوط به ساختار و سازمان آموزش را بیان نموده‌اند. وجه مشابه هر دو گروه از استادان در  بعد اصلاحات لازم برای ارتقاء آموزش است که در چهار  طبقه قرار می‌گیرد: 1) تحول در نگرش به آموزش در دانشگاه، 2) اصلاحات ساختاری آموزش عالی جهت تسهیل آموزش فعال، 3) توانمند سازی استادان و 4) بازنگری محتوا و روش‌های ارزشیابی متناسب با رویکرد نوین آموزش 

کلیدواژه‌ها


آهنچیان(1392) آهنچیان، محمد رضا (1392). بوروکراسی دانشگاهی: مسائل و چالش‌ها، فصلنامه آموزش عالی ایران، 5(4) 62- 80.
 بازرگان(1383). ارزشیابی آموزشی، تهران ، انتشارات سمت، چاپ چهارم
باقچی، نیره؛ کوهستانی، حمید رضا؛ رضایی، کورش(1389). مقایسه تأثیر تدریس به روش سخنرانی و بحث گروهی بر مهارت های ارتباط با بیمار در دانشجویان پرستاری، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 10(3): 211-218.
پارسا، عبدالله؛ ساکتی، پرویز (1384). بررسی روابط ساده و چندگانه­ی ساخت و سازگرایی در کلاس و شیوه­ی اجرای برنامه­درسی( رویکردهای تدریس و ارزیابی) با رویکردهای دانشجویان در دوره کارشناسی دانشگاه شیراز. مجله علوم­تربیتی و روا­­­ن­شناسی دانشگاه اهواز، 12(4)، 184-147.
پرینس، میکل جی و فلدر، ریجارد ام(2006) روش های استقرایی: تعریف ها، مقایسه ها و مبانی تحقیقی، ترجمه فر دانش هاشم، انتشارات کویر،تهران(1387).
ترک زاده جعفر؛ صباغیان، زهرا؛ یمینی دوز سرخابی، محمد؛ دلاور، علی(1387). ارزیابی وضعیت توسعه سازمانی دانشگاه های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تهران، مجله آموزش عالی ایران، دوره 1، شماره 2، صص 50-31 
جمشیدی لاله( 1386). بررسی وضعیت بالندگی اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و ارائه الگویی به منظور بهبود مستمر آن. پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی.
حاح حسینی، منصوره (1394).فصلنامه  پژوهشهای کاربردی روانشناختی، 24(6)، 78-59. 
حسینی، سید مهدی و بهرامی، شبنم(1394). فصلنامه آموزش عالی، 16(2)، 80-57.
حکمت پور، داود؛ سراجی، محمود؛ قادری، طاهره؛ قهرمانی، منصوره؛  نادری، مینو (1392). مقایسه دو شیوه بحث گروهی و سخنرانی بر یادگیری و رضایت دانشجویان از درس آیین زندگی، مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 7(2): 161-10.
زرنگ، رمضان علی (1391). رابطه سبک‌های یادگیری و درگیری تحصیلی با عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی. دانشگاه فردوسی مشهد
سرکارآرانی(1388) . خودنوسازی حرفه‌ای اعضای هیات علمی: مطالعه‌ای تطبیقی برای ارائه الگویی اثربخش  در یمینی دوزی سرخابی، رویکردها و چشم اندازهای نو در آموزش عالی تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سیف، علی اکبر (1394). "سنجش و فرایند و فراورده یادگیری: روشهای قدیم و جدید"، نشر دوران.
شعبانی، حسن(1390). مهارتهای آموزشی روشها و فنون تدریس، تهران: انتشارات سمت
عابدینی بلترک،میمنت؛ نصراصفهانی، احمد رضا؛ نیلی، محمد رضا(1393). بررسی صلاحیت های حرفه­ای استادان علوم پزشکی بر مبنای دیدگاه سازنده گرایی، گام های توسعه در آموزش پزشکی، 11(1): 125-128.       
فراستخواه1388. دانشگاه و آموزش عالی؛ منظرها جهانی و مسئله‌های ایرانی. تهران: نشر نی
فردانش، هاشم؛ کرمی، مرتضی (1387). شناسایی الگوی طراحی آموزشی مطلوب برای آموزش­­های صنعتی. مطالعات برنامه­درسی، 2(8 )، 131-106.
فریره ، پائولو(1972)، آموزش ستمدیدگان، ترجمه شریعتمداری، علی ، نشر چاپخش، تهران (1363).
فریره ، پائولو(1973)، آموزش شناخت انتقادی، ترجمه کاویانی، منصوره، تهران، انتشارات آگاه (1368).
فریره ، پائولو(1978) آموزش در جریان پیشرفت، ترجمه بیرشک، احمد، انتشارات خوارزمی (1368).
قرونه، داود؛ میرکمالی، سید محمد؛ بازرگان، عباس؛ خرازی، سید کمال(1395). الگویی برای بالندگی اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، 22( 3)، 17-1.
کنن، رابرت؛ نیوبل، دیوید(2000). راهنمای بهبود تدریس در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی،  ترجمه احمد رضا نصر، حسین زارع و محمد جعفر پاک سرشت، تهران: انتشارات سمت(1385).
گال، مردیت؛ بورگ، والتر و گال، جویس و همکاران (1386). روش تحقیق کمی وکیفی در علوم تربیتی و روان شناسی.  ترجمه: احمد رضا نصر و همکاران، تهران: سمت و شهید بهشتی.
لفرانسوا، گای(1986) روان شناسی برای معلمان، ترجمه فرجامی، هادی، انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر، مشهد(1380).
لیاقتدار، محمد جواد؛ عابدی، محمد رضا؛ میرشاه جعفری، سید ابراهیم؛ بهرامی، فاطمه(1383). مقایسه میزان تأثیر روش تدریس بحث گروهی با روش تدریس سخنرانی بر پیشرفت تحصیلی و مهارت های ارتباطی دانشجویان، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، 10(3): 56-29.
معاونت برنامه ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران( 1396) . سند چشم انداز دانشگاه تهران در افق 1404. تارنمای دانشگاه تهران:  www.ut.ac.ir   http: //
معروفی، یحیی(1390). تعیین وزن مؤلفه‌های تدریس برای ارزشیابی عملکرد اعضای هیئت علمی، فصلنامه آموزش عالی ایران، 3(4)، 65-50.
منصوری، سیروس؛ کرمی، مرتضی؛ عابدینی بلترک، میمنت (1391). بررسی کاربرد روش تدریس مبتنی بر رویکرد سازنده­گرایی در آموزش عالی: مطالعه موردی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران،پژوهش­های برنامه درسی، 2 (1)، 105-122.
موسی پور، نعمت الله(1392). تدریس و یادگیری کدام روش کدام الگو، پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 20(3)، 78-49. 
مهرام، منوچهر؛ مهرام، بهروز؛ موسوی نسب، سید نور الدین(1387). مقایسه تأثیر تدریس به شیوه بحث گروهی دانشجو- محور با شیوه سخنرانی بر یادگیری دانشجویان پزشکی، گام های توسعه در آموزش پزشکی، 5(2): 71-79.
میلر،دبلیو، آر و میلر، ماری اف(1997) راهنمای تدریس در دانشگاهها، ترجمه ویدا میری، انتشارات سمت، تهران (1385).
نجفی پور ص، امینی م(1381). بررسی نظرات اساتید دانشکده علوم پزشکی جهرم نسبت به ارزشیابی استاد توسط دانشجو ، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، شماره 7، ص 23-1.
نیستانی محمدرضا(1383)، ارزیابی در آموزش عالی، قابل دسترس در تارنمای 
http: //www.educationplan.persianblog.com