فراتحلیل چالش‌های محیط آموزش عالی در قرن بیست و یکم به‌عنوان الگوی جهت‌گیری برنامه‌های درسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجو- دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف این پژوهش شناسایی چالش‌های محیط آموزش عالی در قرن بیست‌ویک و الزام جهت‌گیری‌های برنامه درسی بر اساس آن‌ها بود. در پژوهش حاضر از رویکرد کیفی و از روش تلفیقی (سنتز پژوهی) استفاده شد. جامعه‌ی آماری شامل مبانی نظری و پژوهشی داخلی و خارجی مرتبط و در دسترس که از شروع قرن بیست‌ویک تاکنون (2016-2001) در حیطه موضوع مورد مطالعه به انجام رسیده و همچنین مطالعاتی که قبل از شروع قرن 21 در راستای هدف پژوهش بودند در دو مرحله جمع‌آوری و از طریق نمونه‌گیری هدفمند و معیار اشباع نظری داده‌ها، انتخاب گردیدند. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق تحلیل محتوا با استفاده از رویکرد جامع (کمی، کیفی) انجام گرفت. در بخش کمی از روش توصیفی و قالب مضامین و در بخش تحلیل محتوای کیفی از روش قیاسی و با استفاده از شبکه مضامین داده‌ها تحلیل گردید. همچنین جهت بررسی اعتبار داده‌ها از تحلیل مقایسه‌ای، بازبینی و تطابق داده‌ها با منابع اطلاعاتی و جهت برآورد قابلیت اعتماد داده‌ها و الگوی پیشنهادی از روش مرور همتا و نظرسنجی متخصصین استفاده گردید. درنهایت، یافته‌ها هشت مؤلفه‌ی بحران زیست‌محیطی، کیفیت، یادگیری مادام‌العمر، فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش توده، خصوصی‌سازی، جهانی‌شدن و بین‌المللی سازی، عناصر برنامه درسی آموزش عالی را به‌عنوان چالش‌های محیطی آموزش عالی در قرن بیست یکم معرفی و در چهار بٌعدکلی شامل،1- بُعد دسترسی 2- بُعد پاسخگویی 3- بٌعد یادگیری فناورانه 4-بٌعد برنامه درسی پویا، ترکیب نموده و ابعاد الگوی جهت‌گیری‌های برنامه درسی آموزش عالی با توجه به این فراترکیب توسط شبکه‌ی مضامین ترسیم گردید.

کلیدواژه‌ها


آیتی، محسن.(1386). مبانی اجتماعی برنامه‌های درسی در عرصه‌ی جهانی‌شدن چالش‌ها و فرصت‌ها.هشتمین کنفرانس مطالعات برنامه درسی.ایران:دانشگاه مازندران.
آذر،عادل.غلامرضایی،داود.دانایی فرد،حسن.خداداد حسینی،حمید.(1392).تحلیل چالش کیفیت آموزش عالی در برنامه پنجم توسعه.راهبرد فرهنگ.21، 171-139.
بنیسی،صمد.(1388). آموزش مهندسی مشتری مدار در قرن بیست و یکم. نشریهدانشکدهفنی(ویژهکنفرانسآموزش مهندسی در 1404).دوره 43. 20-9.
پاک مهر،حمیده.جعفری ثانی،حسین،سعیدی رضوانی،محمود.کارشکی،حسین.(1391).نقش کیفیت تدریس اساتید و مؤلفه‌های آن در توسعه تفکر انتقادی دانشجویان:فرصت‌ها و چالش‌های برنامه درسی در آموزش عالی.مطالعات روانشناسی تربیتی.9(16)،38-17.
پورمحمد باقر،لطیفه..پورمحمد باقر، الهه.(1387). نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش مراکز دانشگاهی.مجله فناوری و آموزش.1(3).75-67.
ترک زاده، جعفر. مرزوقی، رحمت اله. محمدی، مهدی. سلیمی، قاسم. کشاورزی، فهمیه. (1395). تدوین چارچوب ارزشیابی اثربخشی برنامه های درسی آموزش عالی بر اساس رویکرد راهبردی. مجله علمی پژوهشی پژوهش های برنامه ریزی درسی.6(2).64-41.
جمشیدی،لاله.زین ابادی.حسن رضا.(1391).خصوصی سازی آموزش عالی دولتی و مهارت آموزی:مطالعه موردی دانشگاه علمی-کاربردی.فصلنامه مهارت آموزی.1(1)،47-33.
حاجی پور،بهمن.سلطانی،مرتضی.(1387).برنامه ریزی استراتژیک پژوهشی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی مورد مطالعه:دانشگاه امام صادق (ع).اندیشه مدیریت.2(1)،224-183.
خاقانی زاده، مرتضی و فتحی واجارگاه، کوروش. (1387). الگوهای برنامه درسی دانشگاهی.راهبردهای آموزش مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی،سال اول، شماره 2، 18 -10.
خاکبان،سلیمان.(1377).مهم ترین رسالت های آموزش عالی در قرن بیست و یکم.پژوهش های فلسفی کلامی:دانشگاه قم.1(2)،151-137.
 
خسروی،محبوبه.فتحی واجارگاه،کوروش.ملکی،حسن.نوروزی،داریوش.(1392).واکاوی پذیرش نوآوریھای برنامه درسی در نظام آموزش عالی (مورد مطالعه: آئیننامه  بازنگری برنامه درسی دانشگاهھای ایران).فصلنامه روانشناسی تربیتی.9(27)،170-135.
فتحی واجارگاه، کوروش؛ موسی پور، نعمت الله و یاددگازاده، غلامرضا. (1393). برنامه ریزی درسی آموزش عالی (مقدمه ای بر مفاهیم، دیدگاهها و الگوها). تهران: موسسه کتاب نشر مهربان.
فروزنده دهکردی،لطف الله.(1378).مروری بر مدل های برنامه ریزی استراتژیک.دانش مدیریت.12(45)،11-97.
ربیعی، علی. نظریان، زهرا. (1390).موانع خصوصی سازی آموزش عالی در ایران و ارائه راهکارهایی جهت رفع آن ها.فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران.4(2).206-171.
ربانی،رسول.هاشمیان فر،سید علی.چینی،نفیسه.(1390).چالش‌های فراروی سیستم آموزش عالی کشور در روند توسعه اجتماعی.3(6)،43-1.
رحمان پور، محمد. لیاقتدار، محمدجواد.افشار، ابراهیم. (1393).چالش های فرهنگی اجتماعی و نیروی انسانی آموزش عالی ایران در بعد توسعه فناوری اطلاعات (بررسی تطبیقی در نظام های آموزش عالی جهان).مطالعات فرهنگ-ارتباطات.15(27).65-37.
رحیمی،اعظم.(1380). نقش رسانه های ارتباط جمعی در تعمیم علم و فناوری :نگاهی به آموزش عالی در قرن 21.رهیافت.25، 5-1.
زاهدی نوقابی،مهدی.(1391).دانش آموزان در قرن 21:یادگیری مادام العمر و نقش سواد اطلاعاتی.فصلنامه تحلیلی پژوهشی کتاب مهر.8، 165-138.
سبحانی نزاد،مهدی.محمودی،مهدی.(1391).بررسی کیفی چگونگی انطباق اهداف آموزش عالی با متقضیات بٌعد اقتصادی جهانی شدن از دید اعضای هئیت علمی دانشگاه های تهران.مدیریت در دانشگاه اسلامی.1(1)،65-35.
سراجی،فرهاد.معروفی،یحیی.رزاقی،طاهره.(1393).شناسایی چالش‌های ارزشیابی از آموخته های دانشجویان در نظام آموزش عالی ایران.فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی.4(5).54-33.
سی. شرت،ادموند.(1931).روش شناسی مطالعات برنامه درسی.ترجمه:محمود مهرمحمدی و همکاران.(1387).تهران:سازمان مظالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
شاهرضائی.سید رسول.(1389).بررسی وضعیت ارزیابی در آموزش عالی کشور به منظور ارائه یک چارچوب ادراکی.فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. 56 ،60-41.
شبیری،سید محمد.شمسی،سیده زهرا.(1394). تحلیلی بر برنامه درسی میا ن رشته ای آموزش محیط زیست در آموزش عالی. فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی،7(3)،145-127.
شبیری،سید محمد.(1392).تحلیل برنامه های آموزش زیست محیطی برای شناسایی فرصت ها و تهدیدها در آموزش عالی.فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار.2(1)،10-1.
شفیعی،مهرداد.منطقی،منوچهر.(1393). توسعه فناوری در عصر مفهوم: تعاریف، مفاهیم و الزامات.دوفصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی.23، 10-1.
صالحی،صادق.پازٌکی نژاد،زهرا.(1392).محیط زیست در آموزش عالی:ارزیابی دانش زیست محیطی دانشجویان دانشگاه های دولتی مازندران.دو فصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی.2(4)،220-199.
طالبی،بهنام.مرادی،سمانه.پاکدل بناب،مهدی.زمستانی،قادر.(1390). ارائه آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی در برنامه های درسی آموزش عالی.فصلنامه علوم تربیتی.4(14)،150-127.
عارفی،محبوبه.(1384).برنامه ریزی درسی راهبردی در آموزش عالی.تهران:مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی-واحد دانشگاه شهید بهشتی.
عطاران،محمد.(1383)."جهانی شدن،فناوری اطلاعات و تعلیم تربیت".تهران:همایش اصلاحات در آموزش و پرورش،137-119.
فراستخواه،مقصود.(1392). چارچوبی مفهومی برای برنامه ریزی مبتنی بر آینده اندیشی در دانشگاه.فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی.69، 21-1.
فراستخواه،مقصود.بازرگان،عباس.قاضی طباطبایی،محمود.(1386).تحلیل مقایسه ای نظامهای تضمین کیفیت آموزش عالی در جهان:وجوه اشتراک و افتراق در تجربه های جهانی.فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی.44، 21-1.
فرج اللهی، مهران. ظریف، صنایعی. (2010). آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی. دوماهنامه علمی-پژوهشی راهبــردهای آموزش در علوم پزشکی.2(4)،171-167.
فیلیپ جی،آلتباخ.لیز،ریزبرگ.لورا ای،رامبلی.(2009).روندهای آموزش عالی جهانی:رهگیری یک انقلاب دانشگاهی.ترجمه :محمدرضا سعید آبادی و پروین احمدخانلو(1393).تهران:موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی.
قانعی راد،محمد امین.(1383). توسعه ناموزون آموزش عالی:بیکاری فارغ التحصیلان و مهاجرت نخبگان.فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی.4(15)، 207-169.
کاویانی،حسن.نصر،احمدرضا.(1395).سنتزپژوهی چالش‌های برنامه های درسی آموزش عالی کشور در دهه اخیر و راهکارهای پیش رو.دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی.7(13)،36-7.
کریمی،صدیقه.نصر،احمدرضا.شریف،مصطفی.(1392).الزامات و چالش‌های طراحی برنامه درسی آموزش عالی با رویکرد جامعه یادگیری.دوفصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی.4(8)،126-89.
کریمی،صدیقه.(1391).بررسی چالش‌های فرآیند برنامه ریزی درسی برای توسعه فرصت های یادگیری دانشگاه با رویکرد جامعه یادگیری.(رساله ی دکتری)دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی ،دانشگاه اصفهان.
کریمی علویجه، مهدی. شریف خلیفه سلطانی، سیدمصطفی. بختیارنصرآبادی، حسنعلی. (1388).چشم اندازهای کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرآیند یاددهی و یادگیری آموزش عالی.فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران.1(4).198-179.
محمدزاده،لیلا و سعیدی رضوانی محمود.(1388)."یادگیری مادام العمر،هوش هیجانی و ارزشیابی توصیفی"،کتابخانه های آموزشگاهی،پویاسازی نظام آموزشی،و مشارکت در فرایند یاددهی-یادگیری.مشهد:کتابدار،صص 516-497.
محمدزاده،سعید.حجازی،یوسف.بازرگان،عباس.(1386).الگویی برای تضمین کیفیت در نظام آموزش عالی ایران:دیدگاه اعضای هیئت علمی کشاورزی و منابع طبیعی.45، 107-85.
محمدی مهر،مژگان.ملکی،حسن.عباس پور،عباس.خوشدل،علیرضا.(1390).جستاری بر شایستگی های موردنیاز یادگیری مادام العمر در دانشجویان پزشکی عمومی.مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی.11(8)،975-960.
میرحسینی،ناهید.(1386). بررسی جایگاه کتابخانه های مدارس در طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی استان خراسان رضوی ،(پایان نامه کارشناسی ارشد).دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.دانشگاه فردوسی مشهد.
موتمنی،همایون, یوسفی،رضا. معافی، سیده خدیجه. بریمانی، ابوالقاسم. نیازآذری،کیومرث.(1388).تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر هویت دانشجویان.پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد.21، 152-135.
مومنی مهموئی،محسن.(1388).به سازی برنامه های درسی آموزش عالی؛گامی در جهت پرورش دانش آموختگان خلاق.مجله راهبردهای آموزش.2(3)،126-121.
موسی پور،نعمت الله.(1391).تدریس دانشگاهی:کدام روش؟ کدام الگو؟.دوفصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه شاهد.20(3)،78-49.
نیلفروش زاده،مریم.اخوان صراف.(1387).ابعاد جهانی سازی آموزش عالی.فصلنامه تخصصی پارک ها و مراکز رشد.17، 62-56.
نیلی، محمدرضا.موسوی،ستاره.نصر،احمدرضا.مسعود،محمد.(1393).بررسی میزان آگاهی اعضای هیئت علمی گروههای فنی و مهندسی دانشگاه های اصفهان و صنعتی اصفهان از مولفه های اساسی نوآوری برنامه ریزی درسی و میزان کاربست آنها.فصلنامه آموزش مهندسی ایران.16(64).88-59.
هایدی هیز جیکبز.(1948).برنامه درسی قرن 21 تعلیم و تربیت اساسی در دنیای متحول امروز.ترجمه محسن خادمی و محمدحسین زارعی(1392).تهران:آوای نور.
همتی،رضا.(1392). توده ای شدن آموزش عالی و زندگیدانشگاهیدر ایران: تأملی درتجربیات زیستی دانشگاهیان.مدیریت در دانشگاه اسلامی.2(1)،156-127.