ارزیابی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی- حجت الله مرادی پردنجانی و پریوش جعفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده این مقاله که به ارزیابی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی می‌پردازد، درصد است تا میزان اثربخشی درس کارآفرینی را در دانشگاه آزاد اسلامی در ابعاد محتوا و دستیابی به هدف، روش تدریس، روش ارزشیابی، توانایی مدرسان، تحریک انگیزه‌ها؛ پرورش ویژگی‌ها و قابلیت‌ها و هم‌چنین آموزش مهارت‌های کارآفرینی از دیدگاه اساتید و دانشجویان دانشگاه مورد بررسی قرار دهد. طرح آن از نوع توصیفی بوده که به‌روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه تحقیق را کلیه اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل می‌دهد که از میان آن‌ها به ترتیب تعداد 108 و 1043 نفر به‌صورت تصادفی و با روش خوشه‌ای انتخاب و اطلاعات موردنیاز نیز از طریق دو پرسش‌نامه گردآوری گردید. نهایتاً داده‌های به‌دست آمده با استفاده از آزمون t؛ کای اسکوئر و من ویتنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برخی از یافته‌های آن به شرح زیر می‌باشد: برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه اساتید و دانشجویان آن دانشگاه و در مولفه‌های محتوا و دستیابی به هدف، روش تدریس، روش ارزشیابی، توانایی مدرسان، تحریک انگیزه‌های کارآفرینانه دانشجویان، پرورش ویژگی‌های کارآفرینانه دانشجویان و هم‌چنین آموزش مهارت‌های اساسی به دانشجویان جهت راه‌اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه به‌صورت اثربخش عمل کرده است. ضمناً نتایج نشان می‌دهد که در همه ابعاد یاد شده به جز در دو بعد محتوا و دستیابی به هدف و هم‌چنین بعد روش تدریس دو گروه دیدگاه یکسانی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

مقدمه

    پرداختن به فعالیت­های آموزشی در هر کشوری نوعی سرمایه­گذاری بوده که هدف اصلی آن توسعه انسانی است (کافمن و هرمان[1]، 1996). به­عبارتی هدف هریک از فعالیت­های آموزشی رشد آگاهی و توانائی­های بالقوه انسان بوده و پیشرفت و توسعه جوامع، سازمان­ها و موسسات نیز در گرو ارتقای سطح دانش، مهارت، رفتار و بینش انسانی است (آرند[2]، 2007). این امر اهمیت فعالیت­های آموزشی را دوچندان می­سازد. برخی معتقدند که آموزش نمی­تواند مانع بیکاری افراد شود، حتی فارغ­التحصیلان دانشگاهی نیز علی­رغم این­که آموزش­های زیادی دیده­اند، اما قادر به یافتن شغلی مناسب نمی­باشند (حسینی و همکاران، 1387: 584). به­منظور رفع این مشکل سیاست­گذاران پیشنهاد می­کنند که افراد باید به خوداشتغالی و کارآفرینی بپردازند. بر این اساس برخی از دانشگاه­ها به آموزش­های خوداشتغالی و کارآفرینی اقدام کرده­اند (آدجی مولا و اولفان میلایو[3]، 2009: 82)، به­گونه­ای که امروزه آموزش­های کارآفرینی به یکی از مهم­ترین و گسترده­ترین فعالیت دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی تبدیل شده است، حتی در اکثر دانشگاه­های دنیا این دوره­ها به­صورت واحدهای درسی به دانشجویان ارائه می­شود (احمد پورداریانی، 1379).

     در برخی کشورهای آمریکایی هم­چون ایالت متحده آمریکا و کانادا و در کشورهای آسیایی هم­چون فیلیپین، هند و مالزی آموزش­های کارآفرینی در درون دوره­های دانشگاهی و توسط موسسات خاصی موردتوجه قرار گرفته و گام­های اساسی جهت حمایت از فعالیت­های کارآفرینی برداشته شده است، این حمایت­ها شامل برگزاری دوره­های ویژه کارآفرینی در درون دانشگاه­ها می­باشد (گیب[4]، 2002: 11). در واقع هدف این بوده تا دانشجویان در طی دوران تحصیل خود افرادی موسس و کارآفرین تربیت شوند (گیب، 1987: 38).

    هم­زمان با بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکایی، در ایران نیز براساس برنامه سوم توسعه طرحی تحت عنوان طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه­های کشور از سال 1379 تدوین و اجرای آن با نظر وزارت علوم، تحقیقات و فن­آوری در دانشگاه­های کشور و به­منظور ترویج کارآفرینی و در راستای پیشگام شدن نظام دانشگاهی در امر کارآفرینی، پیگیری و اجرا گردید. یکی از اهداف این طرح صدور بخشنامه به کلیه واحدهای دانشگاهی کشور جهت برگزاری دوره­های آموزش کارآفرینی و ارائه واحد درسی کارآفرینی است (امیری، 1383). در دانشگاه آزاد اسلامی نیز هم­زمان با دانشگاه­های دیگر چند سالی است که برنامه درسی کارآفرینی به­عنوان برنامه درسی اختیاری برای بیشتر رشته­های تحصیلی ارائه می­شود. در واقع برنامه درسی کارآفرینی قابلیت­های کسب شده را جهت کارآفرینی از طریق افزایش آگاهی دانشجویان بهبود بخشیده و سبب افزایش اعتماد به نفس، خوداشتغالی و افزایش تمایل به فعالیت­های کارآفرینانه می­شود (درانی و مرادی، 1388: 42).

    یکی از اهداف ارائه برنامه درسی کارآفرینی به دانشجویان تحریک انگیزه در دانشجویانی است که خصوصیات کارآفرینانه دارند. شناخت این افراد از توانائی­های خود و آگاهی دادن در این زمینه و برانگیختن آن­ها از اصلی­ترین وظایف آموزش کارآفرینی به دانشجویان است، تحریک انگیزه­هایی از قبیل میل به کسب ثروت، توفیق­طلبی، استقلال­طلبی، تمایل به ساختن چیزهای نو و قبول نداشتن شیوه­های موجود موجب می­شود که دانشجویان در مسیر کارآفرین شدن قرار گیرند. یکی دیگر از اهداف ارائه درس کارآفرینی به دانشجویان پرورش ویژگی­های کارآفرینانه است. برخی از دانشجویان در محیط­هایی پرورش می­یابند که زمینه برای تحریک انگیزه­ها و پرورش آن­ها فراهم است و لذا در صورتی که این افراد کسب و کاری را شروع کنند، اغلب با موفقیت همراه خواهند بود. اما بیشتر دانشجویان در چنین محیط­هایی آموزشی قرار ندارند و لذا ایجاد انگیزه و پرورش ویژگی­های کارآفرینی که از طریق درس کارآفرینی برای آن­ها ضرورت دارد. این ویژگی­ها شامل مواردی چون آموزش تفکر خلاق، بالابردن ریسک­پذیری، تحمل ابهام، دادن اعتماد به نفس، فرصت­شناسی و دادن اطلاعات آموزشی درباره خصوصیات شخصی از طریق کنترل درونی است. آموزش مهارت­های کارآفرینی به دانشجویان سومین هدف ارائه درس کارآفرینی به دانشجویان بوده و بر این اساس دانشگاه­ها سعی می­کنند مهارت­های اساسی هم­چون مسائل مالی، شناخت بازار، اصول مدیرت، بیمه، قوانین کار و امور اجتماعی، توانایی مدیریت توسعه و رشد شرکت و یافتن بازارهای جدید را از طریق این درس به دانشجویان آموزش دهند. ایجاد علاقه در دانشجویان نسبت به درس کارآفرینی چهارمین هدف ارائه واحد درسی کارآفرینی بوده و بر این اساس دانشگاه­ها سعی دارند تا دانشجویان را نسبت به درس کارآفرینی علاقمند ساخته تا از آن لذت برند (آقاجانی و خدابخشی، 1388).

    به اعتقاد برخی محققان برنامه درسی کارآفرینی از نظر ماهیت باید مبتنی بر رویکردی چندرشته­ای باشد، این برنامه باید قواعد و پیچیدگی علوم را به دانشجویان نشان داده و همان­گونه که دانشجویان دارای استعداد، انگیزه و هویت­های پیچیده­اند، این برنامه باید نیازهای متنوع آن­ها را مرتفع نماید (لوسزکیو[5]، 2008: 70).

    مناسب بودن محتوای آموزش­های کارآفرینی، مفاهیم درس کارآفرینی و اثربخشی[6] درس کارآفرینی موردتوجه بسیاری قرار گرفته است (عارفی، فتحی واجارگاه و نساج، 1389: 51).   هم­زمان با افزایش تعداد دوره­های آموزش کارآفرینی روند دیگری در جهت شناسایی اثربخشی این دوره­ها شکل گرفت. این روند در خصوص شناسایی افراد مناسب، اهداف خاص آموزشی، شیوه­های تدریس و یادگیری و کیفیت محتوای درس کارآفرینی می­باشد. از آن­جائی که در هر آموزش کارآفرینی برای تعیین اثربخش بودن و یا عدم اثربخشی آن می­بایست ارزشیابی­هایی صورت پذیرد، لذا این آموزش­ها را می­توان با توجه به اهداف، محتوا، روش تدریس و روش ارزشیابی نیز مورد ارزیابی[7] قرار داد (سعیدی­کیا، 1382؛ مذبوحی و همکاران، 1391).

    آگاهی از میزان اثربخشی دوره­های آموزش کارآفرینی و بازدهی حاصل از آن­ها برای مدیران و مسئولان می­تواند بسیار بااهمیت باشد. اثربخشی آموزشی میزان انطباق رفتار دانش­آموختگان با انتظارات، اهداف، خواسته­ها، میزان مهارت، دانش و نگرش کسب­شده در اثر آموزش تعریف شده است (سلطانی، 1380). با توجه به این که آموزش­های کارآفرینی و مطالعه در خصوص جنبه­های ناشناخته این موضوع اهمیت شایانی دارد و می­تواند راه­گشای فعالیت­های آتی نظام آموزش عالی کشور باشد، لذا آگاهی از میزان اثربخشی دوره­های آموزشی کارآفرینی می­تواند پیش­زمینه­ای برای تعیین محتوای آموزشی جدید و ارائه الگو و مدل بهینه در آموزش کارآفرینی و ارزیابی کارآیی دوره­های کارآفرینی به دانشجویان باشد (غلام­پور و گلیج، 1391: 130). برای آگاهی از میزان اثربخشی دوره­های آموزش کارآفرینی بهتر است معیارهایی به­عنوان مبنا درنظر گرفت (هیلز[8]، 1988: 109).

     پاتریک (1998) تعیین اثربخشی در یک برنامه آموزشی را "ارزشیابی" تعریف کرده و معتقد است که فرایند تعیین اثربخشی به چهار سطح تقسیم می­شود: واکنش (معیاری که تعیین می­کند تا چه میزان شرکت­کنندگان در دوره به برنامه آموزشی علاقمندند و از آن لذت می­برند)؛ یادگیری (معیاری که به­وسیله آن دانش، اصول، مفاهیم، مطالب و حقایق و مهارت­هایی که شرکت­کنندگان طی دوره فراگرفته­اند، مورد سنجش قرار می­گیرد)؛ تغییر در رفتار (تغییر در رفتار شرکت­کنندگان در محیط کار)؛ نتایج و پیشرفت­های محسوس (میزان تحقق اهدافی که به­طور مستقیم به فرد یا سازمان مربوط است) (پاتریک[9]، 1998).

    آقاجانی و خدابخشی (1388) معتقدند که برای ارزیابی اثربخشی آموزش­های کارآفرینی با توجه به اهداف آموزشی درس کارآفرینی معیارهایی باید درنظر گرفته شود، که عبارتند از: میزان واکنش دانشجویان به آموزش درس کارآفرینی (رضامندی از کیفیت محتوای آموزشی درس کارآفرینی، رضامندی از توانایی مدرس کارآفرینی، رضامندی از روش تدریس و روش ارزشیابی درس کارآفرینی)؛ میزان تحریک انگیزه­های دانشجویان؛ پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان و آموزش مهارت­های کارآفرینانه به دانشجویان (آقاجانی و خدابخشی، 1388).

    عارفی، فتحی واجارگاه و نساج (1389) معیارهای ارزیابی اثربخشی درس کارآفرینی را شامل: افزایش اطلاعات در دانشجویان؛ ایجاد مهارت در دانشجویان؛ روش تدریس کارآفرینی و روش ارزشیابی درس کارآفرینی، می­دانند (عارفی، فتحی واجارگاه و نساج، 1389).

     مذبوحی و همکاران (1391) نیز معیارهایی را برای ارزیابی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی بیان کرده­اند، که عبارتند از: مطابقت داشتن برنامه موردنظر با اهداف آموزشی درس کارآفرینی؛ مطابقت داشتن برنامه موردنظر با محتوای آموزشی درس کارآفرینی؛ مطابقت داشتن برنامه مورد نظر با شیوه­های تدریس درس کارآفرینی و مطابقت داشتن برنامه موردنظر با شیوه­های ارزشیابی درس کارآفرینی (مذبوحی و همکاران، 1391).

    باید درنظر داشت که ارزیابی اثربخشی دوره­های آموزش کارآفرینی به­صورت مطلق و در پایان دوره آموزشی رویکرد کاملی نیست. اثربخشی و کیفیت آموزشی لازم است در طول فرایند آموزش ایجاد و تضمین شود و در پایان این فرایند برای اطمینان از صحت اقدامات کارآفرینی و تحقق اهداف بررسی و اندازه گیری صورت گیرد (زارعی، 1386).

    پیرامون ارزیابی اثربخش آموزش­های کارآفرینی تحقیقات متعددی انجام شده است، سکستون و بونال[10](1988) دریافتند که انتخاب صحیح گروه­های کنترل به شناخت صحیح و مزایای آموزش کارآفرینی کمک نموده و اثربخشی آن­ها را افزایش می­دهد؛ کارنیس و همکاران[11] (2003) ضمن مقایسه آموزش­های کارآفرینی در فرانسه و آمریکا دریافتند که دیدگاه و ادراک افراد در خصوص آموزش­های کارآفرینی بر اثربخشی آموزش­های کارآفرینی تاثیر زیادی دارد؛ طباطبائی و حسینیان (1384) نشان دادند که آموزش­های شغلی و کارآفرینی از جنبه ارتقای خودباوری زنان تهرانی اثربخشی زیادی دارند؛ آقاجانی و خدابخشی (1388) ضمن ارزیابی اثربخشی آموزش­های کارآفرینی دانشگاه مازندران دریافتند که آموزش­های ارائه شده توسط مرکز کارآفرینی دانشگاه از جنبه تحریک انگیزه­ها، پرورش ویژگی­های کارآفرینی و آموزش مهارت­های اساسی به دانشجویان اثربخشی بالایی دارند؛ سعدی (1388) دریافت که بین اطلاعات مهارت آموزان استان همدان قبل و بعد از ارائه دوره­های آموزش کارآفرینی تفاوت معنی­داری وجود دارد، هم­چنین نشان داد که سن و تحصیلات مهارت­آموزان بر اثربخشی دوره­های آموزشی تاثیر معنی­داری دارد؛ طباطبائی و روایی (1389) دریافتند که آموزش­های آماده­سازی شغلی و کارآفرینانه از جنبه توانمندسازی شهروندان تهرانی اثربخشی بالایی دارند؛ عارفی، فتحی واجارگاه و نساج (1389) نشان دادند که برنامه درسی کارآفرینی شاخه کار و دانش آموزش متوسطه از بعد دست­یابی به اهداف و افزایش اطلاعات و مهارت­های کارآفرینی در هنرجویان اثربخش عمل کرده، اما میانگین روش­های تدریس مورد استفاده در کلاس درس کمتر از حداقل میانگین است که برای آن درنظر گرفته شده، هم­چنین آن­ها دریافتند که روش­های ارزشیابی درس کارآفرینی با روش پیشنهاد شده مطابقت دارد؛ مجلل و همکاران (1390) نشان دادند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست و توانایی تربیت کارآفرینان خلاق، مبتکر و توانا را ندارد؛ غلام­پور و گلیج (1391) نشان دادند که حداقل یک زوج از رتبه­های میانگین اثرگذار ابعاد مختلف متغیرهای تحریک انگیزه­ها، پرورش ویژگی­ها و آموزش مهارت­ها تفاوت معنی­داری با یکدیگر دارند. آن­ها هم­چنین دریافتند که درس کارآفرینی بیشترین تاثیر را بر بعد قبول نداشتن شیوه­های موجود، پرورش قدرت تحمل ابهام و آموزش مهارت­های کارگروهی و مهارت­های ارتباطی دارد. 

    با توجه به دیدگاه­های مطرح شده پیرامون ارزیابی اثربخشی آموزش­های کارآفرینی و هم­چنین تحقیقات انجام گرفته پیرامون موضوع، در این مقاله به­دنبال این هستیم تا میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی در دانشگاه آزاد اسلامی را مورد ارزیابی قرار دهیم. بنابراین مساله اساسی در این مقاله این است که "آیا برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از اثربخشی لازم برخوردار است؟". با توجه به چارچوب نظری مطرح شده و هم­چنین تحقیقات انجام گرفته پیرامون موضوع، در این مقاله از مدل مفهومی زیر برای ارزیابی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی استفاده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1: مدل مفهومی

 

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

با توجه به مدل مفهومی بالا در این مقاله فرضیات زیر مورد آزمون قرار گرفته است:

  1. از نظر اساتید و دانشجویان، اهداف و محتوای درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با اهداف و محتوای ارائه شده در برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.
  2. از نظر اساتید و دانشجویان، روش­های تدریس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش­های تدریس ارائه شده در  برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.
  3. از نظر اساتید و دانشجویان، روش­های ارزشیابی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش­های ارزشیابی ارائه شده در  برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.
  4. از نظر اساتید و دانشجویان، توانایی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی در تدریس درس کارآفرینی با توانائی­های ارائه شده برای مدرسین برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.
  5. از نظر اساتید و دانشجویان، برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی توانسته است انگیزه­های دانشجویان را تحریک نماید.
  6. از نظر اساتید و دانشجویان، برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی توانسته است ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان را پرورش دهد.
  7. از نظر اساتید و دانشجویان، برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی توانسته است مهارت­های اساسی را جهت راه­اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه به دانشجویان آموزش دهد.
  8. بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد مطابقت اهداف و محتوای درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با اهداف و محتوای ارائه شده در برنامه درسی کارآفرینی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  9. بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد مطابقت روش­های تدریس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش­های تدریس ارائه شده در  برنامه درسی کارآفرینی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  10.  بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد مطابقت روش­های ارزشیابی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش­های ارزشیابی ارائه شده در برنامه درسی کارآفرینی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  11.  بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد مطابقت توانایی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی در تدریس درس کارآفرینی با توانائی­های ارائه شده برای مدرسین برنامه درسی کارآفرینی تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  12.  بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد تاثیر برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در تحریک انگیزه دانشجویان تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  13.  بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد تاثیر برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان تفاوت معنی­داری وجود دارد.
  14.  بین نظرات اساتید و دانشجویان، در مورد تاثیر برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در آموزش مهارت­های اساسی در راه­اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه به دانشجویان تفاوت معنی­داری وجود دارد.

 

روش­ پژوهش

    با توجه به این­که تحقیق حاضر به توسعه و کاربرد دانش موجود در خصوص "اثربخشی آموزشی کارآفرینی" می­پردازد از نوع کاربردی و با توجه به این­که هدف آن تعیین میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی می­باشد، در زمره تحقیقات توصیفی به­شمار می­آید و از آن­جائی که به تحلیل وضعیت موجود در خصوص تعیین میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه اساتید و دانشجویان دانشگاه و در مقطع زمانی حاضر و به­صورتی واقعی می­پردازد، از نوع پیمایشی است.

    جامعه آماری تحقیق را کلیه اساتید کارآفرینی و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی (که درس کارآفرینی را گذرانده­اند) تشکیل می­دهد، که از میان آن­ها و با استفاده از آماره مجذور کای گرجسی و مورگان (1970) به ترتیب تعداد 108 و 1043 نفر به­صورت تصادفی و به­روش نمونه­گیری خوشه­ای از واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی کشور انتخاب شدند.

    برای گردآوری داده­های مورد نیاز نیز علاوه بر اطلاعات کتابخانه­ای که به­منظور دست­یابی به پیشینه تحقیق انجام گرفت، در مرحله میدانی و برای ارزیابی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از دو پرسشنامه استفاده شد. ضمناً پایایی کرانباخ پرسش­نامه­ها، در بین 28 نفر استاد و 136 نفر دانشجو به ترتیب برابر 91/ و 89/ به­دست آمد، که براساس منابع موجود پایایی قابل قبولی می­باشد.

 

یافته­ها

    برای آزمون فرضیات از آزمون­های آماری t تک نمونه­ای و مستقل؛ زمون کای اسکوئر و آزمون من ویتنی استفاده شده است. در ادامه نتایج آزمون فرضیات به­صورت زوج فرضیه­های (1 و 8)؛ (2 و 9)؛ (3 و 10)؛ (4 و 11)؛ (5 و 12)؛ (6 و 13) و (7 و 14) که در هریک از آن­ها در ابتدا دیدگاه اساتید و دانشجویان پیرامون ابعاد موردنظر بررسی و در ادامه نظرات دو گروه با یکدیگر مقایسه شده است. 

فرضیه 1 و 8: در جدول 1 (نتایج آزمون فرضیه 1 و 8) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد محتوا و دستیابی به­هدف از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد محتوا و دستیابی به هدف میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 64/17 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 15 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با اهداف و محتوای ارائه شده در برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد. در گروه دانشجویان و در بعد محتوا و دستیابی به هدف نیز میانگین به­دست آمده از نتایج تحقیق برابر 42/16 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار 15) بالاتر است، بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز بر این نظر هستند که محتوای برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با اهداف و محتوای ارائه شده در برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.

    علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 22/2 و با درجه اطمینان 95% معنادار است. این مطلب نشان می­دهد که با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد محتوا و دستیابی به­هدف به­صورت اثربخش عمل کرده است، با این وجود تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص وجود دارد که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است. ضمناً اساتید دانشگاه دیدگاه خوشبینانه­تری نسبت به دانشجویان دارند.

 

جدول 1. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد محتوا و دستیابی به هدف

فرضیه

نمونه ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه ای

درجه اطمینان

معنی داری

1

اساتید

64/17

93/2

15

44/55

95%

000/0

دانشجویان

42/16

02/4

15

89/131

95%

000/0

8

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

049/0

22/2

95/1

 

فرضیه 2 و 9: در جدول 2 (نتایج آزمون فرضیه 2 و 9) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد روش تدریس از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد روش تدریس میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 41/24 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 21 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که روش تدریس درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش تدریس برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد. در گروه دانشجویان و در بعد روش تدریس نیز میانگین به­دست آمده از نتایج تحقیق برابر 02/23 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار 21) بالاتر است، بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز بر این نظر هستند که روش تدریس درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش تدریس برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.

    علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 39/1 و با درجه اطمینان 95% معنادار است. این مطلب نشان می­دهد که با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد روش تدریس به­صورت اثربخش عمل کرده است، با این وجود تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص وجود دارد که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

 

 

 

جدول 2. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد روش تدریس

فرضیه

نمونه­ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه­ای

درجه اطمینان

معنی­داری

2

اساتید

41/24

96/2

21

49/55

95%

000/0

دانشجویان

02/23

28/5

21

59/140

95%

000/0

9

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

009/0

39/1

60/2

 

فرضیه 3 و 10: در جدول 3 (نتایج آزمون فرضیه 3 و 10) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد روش ارزشیابی درس کارآفرینی از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری کای اسکوئر بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماریمن ویتنی با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد روش ارزشیابی درس کارآفرینی تعداد 83 نفر (78%) از روش ارزشیابی الف (آزمون پایان ترم+کار عملی: تهیه طرح کسب و کار+تکالیف درسی)؛ تعداد 19 نفر (18%) از روش ارزشیابی ب (آزمون پایان ترم)؛ تعداد 2 نفر (2%) از روش ارزشیابی ج (آزمون میانترم+آزمون پایان ترم+کار عملی) و تعداد 4 نفر (3%) از روش ارزشیابی د (سایر روش­های ارزشیابی) استفاده کرده­اند، در گروه دانشجویان نیز در بعد روش ارزشیابی درس کارآفرینی تعداد 801 نفر (77%) از روش ارزشیابی الف (آزمون پایان ترم+کار عملی: تهیه طرح کسب و کار+تکالیف درسی)؛ تعداد 180 نفر (17%) از روش ارزشیابی ب (آزمون پایان ترم)؛ تعداد 42 نفر (4%) از روش ارزشیابی ج (آزمون میانترم+آزمون پایان ترم+ کار عملی) و تعداد 20 نفر ( 2%) از روش ارزشیابی د (سایر روش­های ارزشیابی) استفاده کرده­اند.

     علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که در مورد روش­های ارزشیابی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی تفاوت چندانی میان نظر دو گروه وجود نداشته و تقریباً هر دو گروه نظرات مشابهی اعلام کرده­اند.

 

 

 

 

 

 

جدول 3. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد روش ارزشیابی

نمونه ها

روش الف

روش ب

روش ج

روش د

آزمون فرضیه 3

آزمون فرضیه 10

ف

د

ف

د

ف

د

ف

د

کای اسکوئر

معنی داری

من ویتنی

معنی داری

اساتید

83

78%

19

18%

2

2%

4

3%

25/161

000/

56260

982/

دانشجویان

801

77%

180

17%

42

4%

20

2%

1/1550

000/

ف= فراوانی ؛ د= درصد

 

فرضیه 4 و 11: در جدول 4 (نتایج آزمون فرضیه 4 و 11) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد توانایی مدرسان کارآفرینی دانشگاه از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد توانایی مدرسان کارآفرینی دانشگاه میانگین به دست آمده (میانگین تجربی) برابر 22/4 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 3 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که توانایی مدرسان کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با توانایی مدرسان برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد. در گروه دانشجویان و در بعد توانایی مدرسان کارآفرینی نیز میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 11/4 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 3 بالاتر است،   بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز همانند اساتید بر این نظر هستند که توانایی مدرسان کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با توانایی مدرسان برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد.

علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 11/ و با درجه اطمینان 95% معنادار نیست. این مطلب نشان می­دهد که با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد توانایی مدرسان کارآفرینی به­صورت اثربخش عمل کرده است و تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده نشده است که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

 

 

 

 

 

 

جدول 4. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد توانایی مدرسان

فرضیه

نمونه ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه ای

درجه اطمینان

معنی داری

4

اساتید

22/4

88/

3

26/25

95%

000/0

دانشجویان

11/4

84/

3

56/77

95%

000/0

11

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

982/0

11/

02/1

 

فرضیه 5 و 12: در جدول 5 (نتایج آزمون فرضیه 5 و 12) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد تحریک انگیزه های دانشجویان از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد تحریک انگیزه­های دانشجویان میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 89/12 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 12 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی ب انگیزه های دانشجویان را برای راه­اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه تحریک کرده است. در گروه دانشجویان و در بعد تحریک انگیزه­های دانشجویان نیز میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 31/12 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 12 بالاتر است، بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی به تحریک انگیزه­های دانشجویان منجر شده است.

    علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 58/ و با درجه اطمینان 95% معنادار نیست. این مطلب نشان می­دهد که با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد تحریک انگیزه­های دانشجویان به­صورت اثربخش عمل کرده است اما تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده نشده است و سطح معنی داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

 

 

جدول 5. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد تحریک انگیزه های دانشجویان

فرضیه

نمونه ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه ای

درجه اطمینان

معنی داری

5

اساتید

89/12

58/2

12

56/49

95%

000/0

دانشجویان

31/12

05/3

12

77/125

95%

000/0

12

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

167/0

58/

38/1

 

فرضیه 6 و 13: در جدول 6 (نتایج آزمون فرضیه 6 و 13) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 47/13 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 12 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان را پرورش داده است. در گروه دانشجویان و در بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان نیز میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 43/13 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 12 بالاتر است، بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان را پرورش داده است.

    علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 04/ و با درجه اطمینان 95% معنادار نشده است. این مطلب نشان می­دهد که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان به صورت اثربخش عمل کرده است و تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده نشده است که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

 

 

 

جدول 6. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد پرورش ویژگی های کارآفرینانه

فرضیه

نمونه ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه ای

درجه اطمینان

معنی داری

6

اساتید

47/13

04/4

12

49/34

95%

000/0

دانشجویان

43/13

28/5

12

39/82

95%

000/0

13

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

942/0

04/

07/

 

فرضیه 7 و 14: در جدول 7 (نتایج آزمون فرضیه 7 و 14) میزان اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد آموزش مهارت­های کارآفرینانه به­دانشجویان از نظر اساتید و دانشجویان دانشگاه به­صورت جداگانه و با استفاده از آزمون آماری t تک نمونه­ای بررسی و سپس نظرات مطرح شده با استفاده از آزمون آماری t مستقل با یکدیگر مقایسه شده­اند. نتایج این جدول نشان می­دهد که در گروه اساتید و در بعد آموزش مهارت­های کارآفرینانه به دانشجویان میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 22/40 شده که از میانگین فرضی در نظر گرفته شده (نمره معیار) 27 بالاتر است، بدین معنی که اساتید دانشگاه آزاد اسلامی بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی مهارت­های اساسی کارآفرینانه را به دانشجویان آموزش داده است. در گروه دانشجویان و در بعد آموزش مهارت­های کارآفرینانه به دانشجویان نیز میانگین به­دست آمده (میانگین تجربی) برابر 92/39 شده که از میانگین فرضی درنظر گرفته شده (نمره معیار) 27 بالاتر است، بدین معنی که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی نیز بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی مهارت­های اساسی کارآفرینانه را به دانشجویان آموزش داده است.

    علاوه بر این نتیجه مقایسه دیدگاه دو گروه نشان می­دهد که تفاوت میانگین به­دست آمده از نظرات اساتید با میانگین به­دست آمده از نظرات دانشجویان با اختلافی در حدود 30/ و با درجه اطمینان 95% معنادار نشده است. این مطلب نشان می­دهد که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان به صورت اثربخش عمل کرده است و تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده نشده است که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

 

 

جدول 7. اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی

 در بعد آموزش مهارت­های اساسی کارآفرینانه به دانشجویان

فرضیه

نمونه ها

میانگین تجربی

انحراف معیار

میانگین فرضی

t

تک نمونه­ای

درجه اطمینان

معنی­داری

7

اساتید

22/40

01/5

27

27/83

95%

000/0

دانشجویان

92/39

31/5

27

51/80

95%

000/0

14

مقایسه دیدگاه اساتید و

دانشجویان

تفاوت میانگین

t

مستقل

95%

574/0

30/

56/

 

بحث و نتیجه­گیری

    درس کارآفرینی بیش از 50 سال است که جزء سرفصل دروس دانشگاهی شده است (مذبوحی و همکاران، 1391: 100) که هدف آن آموزش دانشجویان برای خلاقیت، نوآوری و سودمندی بیشتر (ارکیلا[12]، 2000) ، ارتقاء شناخت فرصت ها(کنت[13]، 1990) و آماده­سازی دانشجویان برای ورود به دنیای واقعی کارآفرینی (ماسالویبا[14]، 2008) می­باشد.

     در مقاله حاضر 14 فرضیه به­صورت زوج فرضیه­هایی که در هریک دیدگاه اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی به­صورت جداگانه پیرامون مطابقت درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با ابعاد مصوب برنامه درسی کارآفرینی (محتوا و دستیابی به هدف؛ روش تدریس؛ روش ارزشیابی؛ توانایی مدرسان؛ تحریک انگیزه دانشجویان؛ پرورش ویژگی­های کارآفرینانه دانشجویان و آموزش مهارت­های اساسی کارآفرینی به دانشجویان) و هم­چنین مقایسه دیدگاه دو گروه مورد آزمون قرار گرفت و سعی شده تا از طریق مطابقت هریک از ابعاد مذکور با ابعاد مطروحه در برنامه درسی کارآفرینی میزان اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی مورد ارزیابی قرار گیرد. در ادامه به تحلیل نتایج به­دست آمده از بررسی اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در 7 مولفه ذکر شده می­پردازیم.

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد محتوای آموزشی و دستیابی به­هدف نتایج نشان داد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با اهداف و محتوای ارایه شده در برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد و با وجودی که هر دو گروه معتقدند، برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد محتوا و دستیابی به­هدف به صورت اثربخش عمل کرده است اما تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص وجود دارد که سطح معنی­داری و میانگین به دست آمده نیز گویای این مطلب است. با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی لازم است محتوای درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با موارد زیر مطابقت داشته باشد:

- ارتباط با دنیای کار و زندگی

- قابلیت به کارگیری مطالب درس در حل مسایل کاری

- تقویت روحیه کارآفرینی و نگرش ها

- شروع کسب و کار و ایجاد شغل

- خدمت به اجتماع

    در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد روش تدریس نتایج نشان داد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که روش تدریس درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش های تدریس برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد و با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد روش تدریس به­صورت اثربخش عمل کرده است، با این وجود تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده می­شود که سطح معنی­داری و میانگین به­دست آمده نیز گویای این مطلب است.

    پوتر[15] (2008) مهم­ترین انواع روش­های تدریس درس کارآفرینی را سخنرانی کلاسی، مطالعات موردی، دعوت از کارآفرینان به­عنوان سخن­رانان مهمان، شروع کسب و کار توسط دانشجویان، بازی­های کسب و کار، کارورزی در شرکت­های کوچک، مطالعات امکان­سنجی، روش حل مساله، تمرینات گروهی از طریق گروه­های رسمی کوچک، شبیه­سازی، ایفای نقش و ... ذکر کرده است (پوتر، 2008). با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی لازم است تا در فرایند تدریس درس کارآفرینی ضمن استفاده از روش­های پوتر (2008) به موارد زیر نیز توجه شود:

- مشارکتی بودن فعالیت­های آموزشی درس کارآفرینی در کلاس

- استفاده از حرکات غیرکلامی در آموزش درس کارآفرینی

- استفاده از مثال های ابتکاری حین آموزش درس کارآفرینی

- برقراری روابط عاطفی در طول آموزش درس کارآفرینی

- استفاده از تجارب عملی افراد کارآفرین و کارآفرینان موفق در ارایه درس کارآفرینی

- رواج جو پرسش و پاسخ در آموزش درس کارآفرینی

- انجام فعالیت­های عملی در قالب پروژه­های درسی

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد روش ارزشیابی نتایج نشان داد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که روش ارزشیابی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی با روش­های ارزشیابی برنامه درسی کارآفرینی مطابقت دارد و با وجودی که هر دو گروه معتقدند که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی در بعد روش ارزشیابی به­صورت اثربخش عمل کرده است، اما تفاوت معنی­داری در دیدگاه آن­ها در این خصوص مشاهده نمی­شود که سطح معنی­داری و فراوانی به­دست آمده نیز گویای این مطلب است. در انتخاب روش­های ارزشیابی (میزان دستیابی برنامه درسی به اهداف را مورد بررسی قرار می­دهد) باید به­گونه­ای عمل کرد که روش موردنظر با ماهیت برنامه درسی موردنظر مطابقت داشته باشد. تاکید مهم درس کارآفرینی بر یادگیری دانشجویان است، از آن­جائی­که فعالیت و تفکر مستقل از طریق مستقیم اندازه­گیری نمی­شود، باید روشی استفاده شود که تا حدودی با این مهم مطابقت داشته باشد (گلینگام[16]، 2005). با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی لازم است تا در ارزشیابی درس کارآفرینی از روش­های زیر به­صورت توامان و ترکیبی استفاده شود:

- استفاده از آزمون میان ترم

- استفاده از آزمون پایان ترم

- ارائه کارهای  عملی به دانشجویان (مثلاً تهیه طرح کسب و کار)

- ارائه تکالیف درسی به دانشجویان

- تهیه مقالات کارآفرینی

- ارائه کنفرانس و سخنرانی­های کلاسی توسط دانشجویان

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد توانایی مدرسان درس کارآفرینی نتایج نشان داد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که مدرسان درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی توانایی لازم جهت تدریس درس کارآفرینی را دارند. سعدی (1388) رضامندی دانشجویان از توانایی مدرسان در تدریس و آموزش کارآفرینی یکی از عناصر مهم در تعیین اثربخشی آموزشی کارآفرینی می­داند (سعدی، 1388). قورچیان (1379) نیز بیان داشته که مدرسان دانشگاه بایستی از توانائی شناخت جامعه، صاحب دانش و معرفت، قدرت نمایشگری، قدرت سرپرستی و نظارت، نظم و ترتیب مناسب و صاحب صفات شخصی برخوردار باشند (قورچیان، 1379: 52). با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی لازم است تا مدرسان کارآفرینی از توانایی­های زیر برخوردار باشند:

- توانایی برقراری ارتباط عاطفی با دانشجویان در کلاس درس

- توانایی بهره­گیری از روش­های متنوع تدریس

- توانایی علمی لازم برای تدریس درس کارآفرینی

- تجربه و مهارت کافی جهت بهره گیری از تجهیزات و فناوری درس کارآفرینی

- شایستگی عمومی و توانایی رهبری کلاس

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد تحریک انگیزه دانشجویان نتایج نشان می­دهد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی تحریک انگیزه توفیق­طلبی، استقلال­طلبی و گرایش به ساخت چیزهای نو در دانشجویان منجر شده است.

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد پرورش ویژگی­های کارآفرینی دانشجویان نتایج نشان می­دهد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی ویژگی های کارآفرینانه دانشجویان را پرورش داده است. با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی لازم است تا درس کارآفرینی به­گونه­ای ارائه شود که به پرورش ویژگی­هایی هم­چون انگیزه پیشرفت، استقلال­طلبی، خلاقیت و نوآوری، ریسک­پذیری، کنترل درونی و تحمل ابهام در دانشجویان بینجامد.

     در رابطه با اثربخشی درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از بعد آموزش مهارت­های اساسی کارآفرینی در دانشجویان نتایج نشان می­دهد که اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی هر دو بر این نظر هستند که درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی مهارت­های اساسی کارآفرینانه را به دانشجویان جهت راه­اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه آموزش داده است. هیسریچ و پیترز[17] (2002) مهارت­های موردنیاز کارآفرینان را در راه­اندازی کسب و کارهای کارآفرینانه در سه دسته فنی، مدیریتی و فردی تقسیم­بندی نموده­اند (هیسریچ و پیترز، 2002). مهارت­های فنی عبارتند از: نوشتن، ارتباط حضوری، نظارت بر محیط، مدیریت فنی فعالیت اقتصادی، روابط اجتماعی، گوش دادن، توانایی سازمان­دهی، شبکه سازی، اعمال فعالیت های گروهی و دانستن زبان خارجی. مهارت­های مدیریتی عبارتند از: برنامه­ریزی، تصمیم­گیری، روابط انسانی، بازاریابی، امور مالی، حسابداری، کنترل، مذاکره و مدیریت رشد و مهارت­های فردی عبارتند از: کنترل درونی، ریسک­پذیری، نوآوری و تحول­گرایی. نکته مهم این است که تمامی این مهارت­ها اکتسابی بوده که از طریق درس کارآفرینی می­توان مهارت­های مذکور را به دانشجویان آموزش داد. با ملاحظه این بعد از درس کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی و با توجه به آن­چه هیسریچ و پیترز (2002) بیان کرده­اند لازم است تا درس کارآفرینی به­گونه­ای ارائه شود که در آن مهارت­های اساسی کارآفرینانه به دانشجویان آموزش داده شود.

    به­طور کلی می­توان نتیجه­گیری کرد که برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه اساتید و دانشجویان آن دانشگاه و در 7 مولفه ذکر شده به­صورت اثربخش عمل کرده است.


[1]. Kaufman and Herman

[2]. Arend

[3]. Adjeimola and Olufunmilayo

[4]. Gibb

[5]. Luczkiw

[6]. Effectiveness

[7]. Evaluation

[8]. Hills

[9]. Patrick

[10]. Sexton and Bowman

[11]. Carayannis etal

[12]. Erkkila

[13]. Kent

[14]. Mwasalwiba

[15]. Potter

[16]. Gillingham

[17]. Hisrich & Piterz, 2002

مراجع

آقاجانی، حسین و خدابخشی، حسن (1388). ارزیابی اثربخشی دوره­های کوتاه­مدت کارآفرینی در استان مازندران.
احمدپورداریانی، محمود (1389). کارآفرینی: تعریف، نظریات و الگوها. تهران: انتشارات پردیس.
امیری، فرزاد (1383). نقش آموزش­های علمی کاربردی در کارآفرینی و توسعه پایدار. مجموعه مقالات سومین کنگره ملی آموزش­های علمی - کار بردی. تهران: دانشگاه جامع علمی- کاربردی: 216-207.
حسینی و همکاران (1387). آموزش کارآفرینی در هزاره جدید؛ زیرساختی برای اشتغال دانش آموختگان آموزش عالی. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش عالی. سال 14، شماره 4: 138- 119.
درانی، کمال و مرادی، حجت الله (1388). مبانی و اصول کارآفرینی: انتشارات دانشگاه هرمزگان.
زارعی، خدیجه (1386). اثربخشی آموزشی. مجله تدبیر. سال شانزدهم، شماره 166.
سعدی، حشمت الله (1388). بررسی میزان اثربخشی دوره­های آموزشی فنی و حرفه­ای استان همدان.
سعیدی کیا، مهدی (1382). آشنائی با کارآفرینی. تهران: انتشارات کیا، چاپ اول.
سلطانی، ایرج (1380). اثربخشی آموزشی در سازمان­های صنعتی و تولیدی، مجله تدبیر، شماره 119.
عارفی، محبوبه، فتحی واجارگاه، کوروش و نساج، سعیده(1389). بررسی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی شاخه کار و دانش آموزش متوسطه. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی. دوره دوم، شماره 4: 78- 47.
غلام­پور، زهرا و کلیج، محسن (1391). ارزیابی اثربخشی دوره های آموزشی کوتاه مدت مهارت­های کارآفرینی دانشجویان و دانش آموختگان استان مازندران. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش عالی. شماره 63: 151- 129.
طباطبائی، شهناز و حسینیان، س (1388). توانمندسازی شهروندان زن جویای کار تهرانی. مجموعه مقالات دومین همایش جامعه ایمن. شهرداری تهران.
-         طباطبائی، شهناز و روایی، فریبا (1389). اثربخشی آموزش­های کارآفرینی و روانشناختی بر توانمندی شهروندان. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی. دوره دوم، شماره 5: 50- 29.
قورچیان، نادرقلی (1379). جزئیات روش­های تدریس. تهران: انتشارات فراشناختی اندیشه.
مجلل، محمدعلی و همکاران (1390). آسیب­شناسی فرایند کارآفرینی در برنامه درسی رشته­های تحصیلی دانشگاهی. فصلنامه فراسوی مدیریت. سال پنجم، شماره 18:187-167.
مذبوحی، سعید و همکاران (1391). برنامه درسی کارآفرینی: هدف، محتوا، روش تدریس و روش ارزشیابی. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. سال اول، شماره 3: 130-97.
 
Adejimola AS, Olufunmilayo TO (2009). Spinning off an entrepreneurship culture among Nigerian university students: prospects and challenges. Afr. J. Bus. Manage. 3:80-88.
Arend, Richard J. (2007); Abandoning Entrepreneurship: Children and Victims First; DOI: 10.1177/1476127007083349.
Carayannis, E. G., Evans, D. and Hanson, M. (2003); a Cross-cultural Learning Strategy for Entrepreneurship Education: Outline of Key Concepts and Lessons Learned from a Comparative.
Erkkila, K. (2000). Entrepreneurial education mapping the debates in the United States, his United Kingdom and Finland. New York, NY: Garland Publishing.
Gibb, A.A. (1987) Education for enterprise: training for small business initiation-some Contrasts. Journal of small business and entrepreneurship.
Gibb, A. (2002). In pursuit of a new ‘enterprise’ and ‘entrepreneurship’ paradigm for learning creative destruction, new values, new ways of doing things and new combination of knowledge. International Journal of Management Reviews. 4(3), 233-269.
Glingham, David (2005). 5 Meetup Groups match “Entrepreneurship and Self Empowerm. United Kingdom. Aston University.
Hills. G. E. (1988). Variations in university entrepreneurship education: an empirical study in evolving fields. Journal of Bussiness Venturing. No.3: 22-109.
His rich. Robert &Peters, Michal P. (2002). Entrepreneurship: Starting, and Managing a New Entreprise. New York. The Mc Graw Hill.
Kaufman, Roger and Herman, Jerry (1996); Strategic Planning in the Educational System (Reflection, Restructuring, Reprocessing). Prentice Hall.
Kent, Calvin A. (1990). Entrepreneurship Education: Current Developments, Future Directions. New York: Quorum Books, 1990.
Luczkiw, Eugene.(2008).Entrepreneurship Education in an Age of Chaos, omplexityand Disrupti ve Change. OECD Education & skills.No.18.pp.65-93
Mwasalwiba, E.S (2008). Entrepreneurship Education: a review of its objectives, Teaching methods, and impact indicators. Education al Training Vol. 52 No. 1, pp. 20-47.
Patrick Kirk (1998).Techinques for Evaluationing Progams.Journa .Amercan Society of Training of Training Directors.
Potter, Jonathan. (2008). Entrepreneurship and Higher Education: Future Policy Directions. OECD Education & skills.No.18.pp.313-335.
Sexton, Donald L.; Upton, Nancy Bowman. (1987). “Evaluation of an Innovative
Approach to Teaching Entrepreneurship”. Journal of Small Business Management; 25, (1), 35-43.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار